Officiële stukken kunnen, indien gewenst, door een gerechtsdeurwaarder betekend worden. Weliswaar komt dit niet vaak voor, maar bij overeenkomsten met grote financiële belangen wordt soms de voorkeur gegeven aan een exploot boven een aangetekende brief. Ook wanneer de rechter een uitspraak heeft gedaan zal de gerechtsdeurwaarder het vonnis, de beschikking of het arrest betekenen. Door de betekening wordt degene tegen wie de executoriale titel gericht is geacht bekend te zijn met de inhoud daarvan en gaat bij betekening in persoon, dan wel bij enige daad van bekendheid de verzettermijn lopen, dan wel het termijn om in hoger beroep te komen. Wanneer het vonnis uitvoerbaar bij voorraad is, kan de gerechtsdeurwaarder tevens bevel tot betaling doen. Dit bevel tot betaling is een aparte (ambts-)handeling, die ook los van de betekening gedaan kan worden. In de praktijk is het echter gebruikelijk om dit in 1 exploot te doen, maar er zijn situaties denkbaar waarbij hiervan wordt afgeweken.
Betekenen
Dagvaarden I
Een proces start, in de regel, niet eerder dan nadat een dagvaarding is uitgebracht. Het dagvaarden van een gedaagde wordt door een gerechtsdeurwaarder gedaan. De gerechtsdeurwaarder zal de dagvaarding uitbrengen door middel van een exploot. Hiermee wordt de gedaagde geacht kennis te hebben genomen van de procedure die tegen hem gestart is. In 2005 zijn er in Nederland in totaal 650.000 dagvaardingen uitgereikt. Naast de procedure die begint met een dagvaarding bestaat in Nederland ook de verzoekschrift-procedure, waarbij een gerechtelijke procedure wordt ingeleid door het indienen van een verzoekschrift bij de betreffende gerechtelijke instantie.
Dagvaarden II
De dagvaarding staat al jaren ter discussie. Tot nu toe wordt het belang van het uitbrengen van de dagvaarding op zijn waarde geschat, omdat de gerechtsdeurwaarder daarbij (doorgaans) mondeling contact heeft met de gedaagde. De gerechtsdeurwaarder kan bij dat contact de gedaagde desgevraagd informeren over de gang van zaken bij de rechter en de wijze waarop de gedaagde verweer kan voeren als de gedaagde het met de vordering niet eens is. Bijkomend voordeel van de dagvaarding door een gerechtsdeurwaarder is het feit dat de gerechtsdeurwaarder altijd persoonlijk het adres van een gedaagde bezoekt en daar dus kennis kan nemen van de feitelijke situatie. Zo kan bijvoorbeeld worden voorkomen dat de dagvaarding op het adres van de gedaagde wordt gelaten als ter plaatse blijkt dat de woning bijvoorbeeld leeg en te koop staat. Dit geeft derhalve meer rechtszekerheid dan een oproeping die via postdiensten wordt toegezonden.
Deurwaarder
Een gerechtsdeurwaarder is een openbaar ambtenaar en zelfstandig ondernemer die onder andere mensen oproept voor de rechtbank en gerechtelijke vonnissen ten uitvoer brengt. Als openbaar ambtenaar voert de gerechtsdeurwaarder taken uit die bij wet aan hem toegewezen zijn. Zulke wettelijke taken zijn bijvoorbeeld: het dagvaarden van personen of bedrijven voor de rechter, het opmaken van akten, het betekenen van juridische stukken en het ten uitvoer leggen van vonnissen en andere zgn. executoriale titels.
Executie
Wanneer iemand tegen wie een executoriale titel, zoals een vonnis, is gewezen niet voldoet aan het bevel, veelal tijdens betekening van de titel, van de gerechtsdeurwaarder, kan de gerechtsdeurwaarder executoriale maatregelen nemen om diegene te dwingen tot uitvoer van de veroordeling. Bij een veroordeling tot betaling kan een gerechtsdeurwaarder dit doen door beslag. Wanneer een huurovereenkomst is ontbonden kan dit een ontruiming tot gevolg hebben. Een dergelijke ontruiming kan alleen door een gerechtsdeurwaarder geschieden. Wanneer in een vonnis een doen of een nalaten is bepaald op straffe van een dwangsom, kan de gerechtsdeurwaarder deze dwangsommen innen. Dwangsommen verbeuren echter pas na betekening van de titel
Executie II
Als de dwangsommen geen effect sorteren, kan de deurwaarder ook overgaan tot civiele gijzeling, ook wel 'lijfsdwang' genoemd. Voor dat laatste heeft de gerechtsdeurwaarder wel aparte machtiging van de rechter nodig. Een gijzeling kan alleen worden opgelegd in het geval dat de geëxecuteerde redelijkerwijs in staat is om aan het vonnis te voldoen. Voor geldvorderingen kan iemand niet in gijzeling worden genomen, met uitzondering van uitkeringen voor levensonderhoud zoals alimentatie.
Gerechtsdeurwaarders vak niet zonder gevaar
Aanhouding tijdens executieverkoop Tijdens een executieverkoop van een huis in Olst is een 56-jarige man uit die plaats aangehouden. De man begon zich te bemoeien met de executieverkoop en viel een deurwaarder aan. De verdachte sloeg de deurwaarder met een hondenketting. Toen de politie de man wilden aanhouden, gooide hij een ton met vet en stukken vlees naar de agenten. Hij probeerde hen ook te slaan met de riem. Uiteindelijk konden de agenten hem overmeesteren en meenemen naar het bureau.
Niet-ambtelijke taken
De meeste gerechtsdeurwaarders zijn naast hun ambtelijke taken ook zelfstandig ondernemer. Hierbij valt te denken aan buitengerechtelijke incassowerkzaamheden, juridisch advies, juridische bijstand in procedures voor de kantonrechter, het opstellen van algemene voorwaarden en dergelijke. In België kan de gerechtsdeurwaarder door de beslagrechter ook benoemd worden om het gerechtelijk mandaat van "schuldbemiddelaar" uit te oefenen in het kader van een procedure "Collectieve Schuldenregeling" (CSR)
No cure no pay
Veelal stellen incassobureaus dat ze werken op no cure no pay basis; dit betekent dat in de gevallen waarin niets geïncasseerd wordt, er geen kosten in rekening gebracht worden. Dit heeft meestal enkel betrekking op de fase waarin het incassobureau aanmaningen zendt; de kosten van een deurwaarder en gerechtelijke procedure vallen daar dan dus niet onder. Het is dus noodzaak goed te kijken welke kosten er wel en niet onder de no cure no pay afspraken vallen.
Opmaken van akten
Net als een notaris kan een gerechtsdeurwaarder akten opstellen ter constatering. Deze akten gelden als rechtsgeldig bewijs wanneer er later onenigheid bestaat over genoemde feiten. Bijvoorbeeld bij beslag op roerende zaken zal een deurwaarder altijd een proces-verbaal in een akte vastleggen.